Op het gebied van duurzaamheid en circulariteit kunnen straatbakstenen een positieve bijdrage leveren aan de inrichting van de openbare ruimte. Straatbakstenen hebben een lange levensduur, worden gemaakt van een hernieuwbare grondstof en kennen een hoge mate van hergebruik. Producent Vandersanden blijft zoeken naar manieren om die impact verder te verhogen. Aan de hand van de R-ladder kijken we met productmanager Rogier Verheijen naar de circulaire eigenschappen, uitdagingen en potentie van de straatbaksteen.
Bij familiebedrijf Vandersanden geldt collectief welzijn als de voornaamste doelstelling. De baksteenfabrikant heeft de klimaatdoelen van 2030 en 2050 in een eigen Together To Zero programma vertaald en streeft daarin via een daling van haar milieu-impact van vijftien procent in de periode 2020-2023 naar volledige CO2-neutraliteit in 2050. Het productieproces en de producten worden hierbij tegen het licht gehouden, waar valt wat te winnen?
Hernieuwbare grondstof
“Verreweg het grootste deel van de Nederlandse straatbakstenen komt uit het gebied waar de Rijn ons land binnenkomt. Daar is een grote afzetting van kleideeltjes en daar vindt van oudsher veel kleiwinning plaats”, vertelt Verheijen. “Het is een mooie symbiose: wat de rivier aanvoert is ook wat grotendeels voor de productie van onze straat- en gevelstenen wordt gebruikt, zodat het een hernieuwbare grondstof is. Een bijzondere eigenschap in de bouwwereld.”
Om te kijken hoe die het beste in het landschap zijn in te passen, voert Vandersanden de afgravingen uit in samenspraak met milieuorganisaties en ontgrondingsbedrijven: elke winning wordt omgezet naar nieuwe natuur en biodiversiteit. Bovendien zorgt de kleiwinning voor veilige vaarwegen en krijgt de rivier de ruimte om bij hoog water uit zijn oevers te treden.
CO2-uitstoot
“We zijn ons ervan bewust dat de gewonnen klei vervolgens wordt gebakken in ovens die draaien op aardgas, wat een significante CO2-uitstoot oplevert”, zegt Verheijen. Vandersanden heeft daarom in Tolkamer een nieuwe tunneloven in gebruik die de CO2-uitstoot met 25 procent terugdringt. Het bedrijf kijkt naar innovatie om dit verder op te voeren.
Verheijen: “De overheid heeft vanuit het Klimaatakkoord regionale Koploperprogramma’s opgezet, waarin waterstof één van de speerpunten is. Het toekomstperspectief is om straatbakstenen met groene waterstof te produceren. Dat gecombineerd met een hernieuwbare en lokale grondstof zou straatbaksteen bij uitstek een circulair bouwproduct maken.”
R-ladder
Die straatbaksteen heeft, naast de hernieuwbare grondstof, al veel circulaire eigenschappen.
Verheijen pakt de R-ladder erbij en legt het product langs de meetlat van de drie bovenste treden: refuse, reduce en re-use. “Het beste circulaire idee is om waar mogelijk geen verharding toe te passen.
Het gaat dus om zo efficiënt mogelijk verharden. Dit geeft ruimte voor meer groen in de openbare ruimte. Op die hoogste trede van refuse kun je ook denken aan doorgroeibare bestrating. Moet een parkeerplaats bijvoorbeeld helemaal ‘dicht’ zijn? Daar denken we in mee en bieden we oplossingen voor.”
Dan kom je vanzelf ook op de tweede trede, reduce. “Je hebt het product wel nodig, maar hoe kun je daarbij minder materiaal inzetten? Neem bijvoorbeeld het keiformaat. Deze kent de gangbare hoogte van 80 millimeter, maar als je 70 hanteert, win je 12,5 procent. Dat is een hoogwaardige manier van circulariteit omdat je minder materiaal gebruikt.”
S-Line
“Daar zitten wel grenzen aan natuurlijk. Bij gevels kun je kiezen voor steenstrips, maar bij bestratingen heb je te maken met andere technische eisen als verkeersbelasting en stabiliteit. In het verleden werd vanwege de belastbaarheid een zo hoog mogelijke straatbaksteen gestraat, want dat is veilig. Maar dit is wel het moment om kritisch te kijken waar je welke hoogte daadwerkelijk nodig hebt.”
Vandersanden heeft met de S-line® een reeks afgeslankte straatbakstenen op de markt gebracht om op de kunst van het weglaten in te spelen. De steen heeft een kleinere footprint en een gunstiger MKI-score per m2, is net zo functioneel voor wegen, pleinen en paden en doet geen concessies op het esthetische vlak. “We nemen de gemeenten mee in een nieuwe manier van denken, in hoe we kijken naar de toekomst. Met S-line® kun je nu al een concrete circulaire stap zetten.”
“De overheid heeft vanuit het Klimaatakkoord regionale Koploperprogramma’s opgezet, waarin waterstof één van de speerpunten is."
Re-use
Op de derde trede van de ladder komen twee andere circulaire eigenschappen van de straatbaksteen naar voren: levensduur en hergebruik. De steen is kleurvast en gaat volgens onderzoek van CE Delft gemiddeld 135 jaar mee. Het hergebruik is vastgesteld op nagenoeg negentig procent. “Die eigenschappen heeft de steen altijd al. De crux zit 'm in het vinden van oplossingen om het hergebruik verder te optimaliseren.”
Hij vervolgt: “Door de openbare ruimte meer te standaardiseren op kleur en formaat van straatbaksteen, ben je optimaler ingericht op circulariteit. Maar dit creëert wel een spanningsveld met de esthetische invulling en diversiteit in de openbare ruimte. Dat zal steeds vaker een interessante discussie opleveren.”
Verheijen sluit af: “Met S-line® geven we opdrachtgevers en ontwerpers extra mogelijkheden om gebruik te maken van de nu al sterke circulaire eigenschappen van straatbakstenen. Het is absoluut een circulair materiaal met toekomst.”
Het artikel komt uit het Inspiratiemagazine voor de circulaire openbare ruimte.
